LİSANSLI DEPOCULUK SİSTEMİNDE ELEKTRONİK ÜRÜN SENETLERİ
Depolanmaya elverişli olan tarım ürünlerinin ticaretinin, Lisanslı Depo İşletmeleri bünyesinde ve bu ürünlerin mülkiyetini temsil eden senetler vasıtasıyla yapıldığı sistem, lisanslı depoculuk sistemidir. Lisanslı depoculuğun esası, lisanslı depoculuğa elverişli tarım ürünlerinin uygun yöntemlerle, sağlıklı koşullarda ve kalite sınıflarına göre depolanmasını sağlamak ve söz konusu ürünlerin ticaretini daha sistemli ve güvenilir hale getirmektir. Lisanslı depoculuk sistemi ile lisanslı olmayan depolar, yani adi depolarda depolanan, yapıları gereği kolayca bozulabilen ve depolanması esnasında ısı, ışık, nem, havalandırma vb. özel koşullar gerektiren tarım ürünlerinin uygunsuz koşullarda depolanmasının önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Lisanslı Depo İşletmeleri, T.C. Ticaret Bakanlığı’nın izniyle ve anonim şirket şeklinde kurulmaktadır. Şirketin kuruluşunda, bir milyon liradan az olmamak üzere, depolama kapasitesi uyarınca ilgili yönetmelikle belirtilen tutarda ödenmiş sermayeye sahip olunması ve yine bu yönetmelikte gösterilen belgelerin ibrazı koşulları aranmaktadır. Bu anlamda Türkiye’nin ilk lisanslı depoculuk şirketi olan TMO-TOBB Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk A.Ş., 2011 tarihinde lisanslı depo işletmesi lisansı almıştır.
Faaliyet (elektronik kayıt kuruluşu lisansı) izni alan şirketler, ürün senedi düzenleyebilme hakkına sahip olmaktadır. Ürün senetleri, söz konusu ürünlerin lisanslı depo işletmesine teslimi ve kabulünde, lisanslı depolarda bulunan ürünleri temsilen düzenlenmektedir. Ürün senetleri, fiziki veya elektronik olabilmektedir. Lisanslı depoculuk sistemi uygulamasına ilk olarak basılı ürün senetleri ile başlanılmışsa da, bu senetlerin alışverişinde yaşanan sıkıntılar, sahteciliğe, dolandırıcılığa açık olmasından ötürü gerekli altyapı çalışmalarının tamamlanmasıyla 2014 yılından itibaren tüm lisanslı depolarda elektronik ürün senedi uygulamasına geçilmiştir. Bu anlamda elektronik ürün senetleri, fiziki ürün senetleri ile aynı özelliklere sahip olup kanuni açıdan aynı hak ve yükümlülükleri doğurmaktadır. Ürünlerin lisanslı depo işletmesine teslimi satış değil, emanet(vedia) kapsamında olup bu senetlerle birlikte aynı aynı miktar, cins, sınıf ve kalitede ürünlerin mudiye(sahibine) geri verilmesi garanti edilmektedir. Ürün senetleri, kıymetli evrak hükmünde olduğundan nama veya emre düzenlenebilmekte ve ciro edilebilmektedir.
Elektronik ürün senedi(ELÜS) hakkındaki ilk yönetmelik olan, 08.10.2005 tarihli ve 25960 sayılı Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği, 12.11.2011 tarihli ve 28110 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği ile yürürlükten kaldırılmıştır. Günümüzde halen yürürlükte olan, 28110 sayılı 12.11.2011 tarihli Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliğinin amacı; yönetmelik hükümlerine uygun olarak elektronik ortamda oluşturulan elektronik ürün senetlerinin kayden izlenmesi, devredilmesi, değiştirilmesi, iptali ve güvenliğine, bu hizmetleri yürütecek kuruluşun lisans alması, faaliyeti ile denetimine ve elektronik ürün senedine yönelik diğer işlemlere ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkarılan işbu yönetmelikte, elektronik ürün senetlerine ilişkin kayıtların saklanması ve takip edilmesi konusunda Elektronik Kayıt Kuruluşu olarak Merkezi Kayıt Kuruluşu yetkilendirilmiştir. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK), ilgili ürün senetlerinin takip edilerek saklanması ve elektronik ürün senetlerine ilişkin ihraç, iptal, mudinin kendi hesapları arasında devri, rehin ve teminata konu edilmesi, haciz, alım satım işlemlerinden doğan takas yükümlülüklerine ilişkin kıymet virmanı işlemlerini Merkezi Kaydi Sistem (MKS)’de gerçekleştirmektedir. Ürünlerini lisanslı depolara teslim eden kişiler, hesaplarına aktarılan elektronik ürün senetlerini ilgili borsalarda satabilmektedir. Bu anlamda satışa ilişkin transfer işlemleri, TAKASBANK vasıtasıyla gerçekleşmektedir.
Lisanslı depo işletmeleri, elektronik ürün senetlerine ilişkin işlemleri yürütmek üzere Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumunca yetkilendirilmiş bir elektronik sertifika hizmet sağlayıcısından ilgili personeli için nitelikli elektronik sertifika almaktadır. Kayıtların ilgili mevzuatta öngörülen çerçevede gizliliğinin sağlanması gerekmektedir. Lisanslı depo işletmeleri, elektronik ürün senetlerine bağlı tüm hak ve yükümlülükler ile işlemlere ilişkin kayıtları on yıl süre ile saklamak, talep edildiğinde bunları Bakanlığa ve diğer yetkili mercilere sunmakla yükümlüdür. İşletmelerin kanun, ilgili yönetmelik ve elektronik kayıt kurallarından kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmemesi veya eksik olarak yerine getirmesi sonucu doğacak zararların karşılanması amacıyla, mali sorumluluk sigortası yaptırmaları gerekmektedir.