GENEL İŞLEM KOŞULLARI VE TACİRLER HAKKINDA UYGULANMASI
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda (‘’TBK’’) yer alan Genel İşlem Koşullarına (‘’GİK’’) ilişkin hükümler; diğer özel kanunlardaki hükümler saklı kalmak kaydıyla, her türlü sözleşme ilişkisinde uygulama alanı bulabilen düzenlemelerdir.
GİK; banka kredi sözleşmeleri, dayanıklı tüketim mallarını konu alan sözleşmeler, inşaat şirketlerinin satım sözleşmeleri, sigorta poliçeleri, seyahat, taşıma ve turizm alanındaki sözleşmeler ile elektrik, doğalgaz, su aboneliği vb. sözleşmelerde sıkça karşımıza çıkar.
6098 SAYILI TÜRK BORÇLAR KANUNU KAPSAMINDA GENEL İŞLEM KOŞULLARI
GİK; sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. Bu koşulların; sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz.
GİK’in sözleşme kapsamında sayılması için sözleşmenin kurulması aşamasında taraflarca müzakere edilmiş olması gerekir. Başka bir ifadeyle; GİK’i düzenleyen taraf, sözleşme kurulmadan önce karşı tarafı bu koşullar hakkında aydınlatmalı, açıkça bilgilendirmelidir. Aksi halde, karşı tarafın bu koşullara rıza göstermediği kabul edilir. Ayrıca, sözleşmeyi düzenleyen taraf, tek taraflı olarak, karşı taraf aleyhine sözleşme hükümlerinde değişiklik yapma yetkisi tanıyan hükümler düzenleyemez. Aksi halde, her iki durumda da sözleşmenin yazılmamış sayılan GİK dışındaki hükümleri geçerliliğini koruyacaktır.
GİK‘de yer alan bir hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın lehine yorumlanır. Temelinde güven ilkesi olan bu hüküm, genel işlem koşullarını hazırlayan tarafın, güçsüz konumda olan taraf aleyhine olan sözleşme hükümlerinin önüne geçilmesini amaçlamaktadır.
İçerik denetimine ilişkin, GİK’e; dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler konulamaz. Buna göre, dürüstlük kuralına aykırılık teşkil eden hükümler kesin hükümsüz sayılacaktır.
GENEL İŞLEM KOŞULLARININ TACİRLER HAKKINDA UYGULANMASI
GİK’e ilişkin düzenlemeler tacir olmayanlar (tüketiciler, alıcılar, müşteriler) yanında tacirler içinde uygulanabilecektir. Nitekim Yargıtay 11. HD, 2016/13088 E., 2018/563 K. sayılı ilamı; ‘’Bir sözleşmedeki genel işlem koşulunun niteliğinin, objektif unsurlara göre belirlenmesi gerekmekte olup, bu hususta tarafların icra ettikleri meslekleri ve sıfatları, tacir veya tüketici olup olmadıkları önem taşımaz’’ şeklindedir.
Yargıtay’ın, tacirlerin de TBK’da düzenlenen genel işlem koşullarından yararlanması gerektiği yönünde bir görüş benimsediği bir kararı mevcuttur. Fakat Yargıtay’ın baskın olan görüşü, tacirlerin basiretli bir iş adamı gibi davranması gerektiği ve buna yönelik daha ağır bir sorumluluk alması gerektiğidir. Zira, verilen kararların çoğu bu yöndedir.
Yargıtay 11. HD, 2019/4467 E., 2020/3054 K. sayılı ilamı; ‘’…taraflar arasındaki sözleşmenin genel kredi sözleşmesi olduğu, davacının tacir olup basiretli tacir gibi davranması gerektiği,…’’ şeklindedir.
Yargıtay 17. HD, 2017/1825 E., 2018/6690 K. sayılı ilamı ise ‘’ Her ne kadar 6098 sayılı TBK ’nun 20 ila 25. maddeleri arasında düzenlenmiş olan genel işlem koşullarına ilişkin hükümler tacirler yönünden de uygulanabilirse de, TTK 18/2. Maddesi hükmü karşısında tacirler bakımından genel işlem koşullarının uygulanıp değerlendirilmesinde her somut olayın özelliğine göre daha dikkatli davranılması gerekmektedir…’’ şeklindedir.
SONUÇ
GİK hükümleri genel nitelikte olduğundan tacirleri de kapsamaktadır, ancak somut olaya göre sınırlı hallerde uygulanmaktadır. Sözleşme hükümleri borçlu durumda olan tacirin, eskisi gibi ticari faaliyetini devam ettirmesine imkân tanımayacak derecede ağır ve yüksek ise TBK‘da yer alan GİK hükümleri uygulanacaktır. Yani sözleşme hükümleri kısmen veya tamamen iptal edilecektir. Zira, buradaki amaç tacirler arasındaki ekonomik güç dengesinin korunmasıdır.